با وجود مقاومت به لپتین هرگز نمی توانید وزن را کنترل کنید

مطمئنم اسم لپتین را یک بار هم که شده شنیده‌اید اما زیاد کنجکاوی نکرده‌اید که این هورمون چیست. ولی اسم مقاومت به لپتین را کمتر شنیده‌اید. درک عملکرد این هورمون و فریب دادن آن می‌تواند تفاوت بین کنترل وزن، هیکلی متناسب و بدنی چاق باشد.

⭐️نسخه صوتی مقاله در کست باکس: با وجود مقاومت به لپتین هرگز نمی توانید وزن خود را کنترل کنید

اگر انسولین را مسئول تولید چربی در بدن بدانیم، لپتین هورمونی است که باعث کنترل وزن و چربی سوزی می‌شود. وقتی غذا می‌خورید مخصوصاً مواد غذایی حاوی شکر، انسولین در بدن ترشح می‌شود و انرژی این مواد غذایی به صورت چربی ذخیره می‌شود.

لپتین هورمونی است که به بدن اجازه می‌دهد از آن چربی ذخیره شده استفاده کنید.

پرو هورمون ترناوار را مصرف کنیم یا نه؟

جالب است که میزان چربی ذخیره شده روی لپتین اثر می‌گذارد. هر چقدر چربی بیشتر، لپتین هم بیشتر خواهد بود بنابراین چربی بیشتر نیز خواهید سوزاند!

اما همین‌طور که چربی‌های ناخواسته را می‌سوزانید میزان لپتین نیز پایین‌تر می‌آید (سیستم بدن است دیگر می‌خواهد سربه‌سر ما بگذارد!) همین‌طور که لاغرتر می‌شوید سطح لپتین پایین‌تر هم می‌آید.

البته این یک استراتژی بقا است که بعداً بیشتر توضیح خواهم داد.

لپتین از هورمون‌هایی است که تا سال ۱۹۹۴ کشف نشده بود. دانشمندان همین الان هم همه چیز را در مورد این هورمون نمی‌دانند پس بهتر است مروری کنیم بر مواردی که از آن اطلاع داریم و به عنوان بدنساز به درد ما می‌خورند.

لپتین چیست؟

لپتین یک هورمون پلی پپتیدی است که در سلول‌های چربی تولید می‌شود. همین اول ماجرا از شنیدن کلمه چربی نترسید! وقتی به چربی اشاره می‌کنیم منظورمان فقط یک انبار ذخیره انرژی نیست. چربی‌ها در حقیقت جز ارگان‌های درون‌ریز هستند مثل: تیروئید و غدد فوق کلیوی.

هر چقدر سلول‌های چربی حاوی چربی بیشتری باشند به همان اندازه لپتین بیشتری هم خواهید داشت. لپتین را به عنوان کنترل کننده سوخت و ساز بدن و گرسنگی در نظر بگیرید. لپتین سبب کنترل ذخایر چربی (کنترل وزن) و سیستم عصبی کنترل انرژی هموستاز می‌شود. منبع (۱، ۲، ۳ و ۴)

نقش لپتین در بدن

مثل سایر هورمون‌ها، لپتین نیز اثرش را روی تمام بدن می‌گذارد. باعث افزایش اکسیداسیون چربی می‌شود، مستقیم روی سوخت و ساز سلول چربی اثر می‌گذارد، روی سوخت و ساز کبد اثر دارد، در عملکرد سیستم ایمنی دخالت می‌کند، روی عملکرد مغز، سیستم عصبی و تنفس اثر دارد.

هم‌چنین روی بلوغ و باروری نیز اثر گذار است. داشتن سطحی از چربی و لپتین برای رسیدن به بلوغ ضروری است. منبع (۱۹ و ۲۰)

نکته: محققان معتقدند دلیل بلوغ زودرس در کودکان، افزایش نرخ چاقی بین آن‌هاست. منبع (۲۱)

لپتین نقش کلیدی در باروری دارد و به مغز می‌گوید که به اندازه کافی کالری دارد تا بتواند روی فعالیت تولید مثلی وقت بگذارد.

به طور کلی لپتین به بدن می‌گوید که چقدر انرژی در اختیار دارد و اگر سطح انرژی ناکافی باشد مغز سایر فعالیت‌های اضافی مثل تولید مثل را متوقف می‌کند. منبع (۲۲)

به این مثال خوب دقت کنید:

حالت اول: در طول هفته بیشتر از نیازتان کالری مصرف می‌کنید

همین‌طور که بیشتر می‌خورید سلول‌های چربی با تری گلیسرید پر می‌شوند که باعث افزایش ترشح هورمون لپتین می‌شود.

هیپوتالاموس ارتباطات پیچیده‌ای را با سلول‌های چربی و البته گیرنده‌های عصبی لپتین دارد. وقتی سطح لپتین بالا می‌رود لپتین به گیرنده‌های عصبی در هیپوتالاموس این پیام را می‌فرستد که سیر هستید.

هیپوتالاموس هم به بدن و مغز، پیام کاهش اشتها و افزایش نرخ سوخت و ساز را می‌دهد.

حالت دوم: در طول هفته کمتر از نیازتان کالری مصرف می‌کنید

سلول‌های چربی خالی می‌شوند و در نتیجه لپتین کمتری ترشح می‌کنند.

مغز حس می‌کند که سطح لپتین پایین است و سیر نیستید.

هیپوتالاموس هم این موضوع را حس می‌کند و پیام کاهش نرخ سوخت و ساز و کاهش انرژی مصرفی بدن در حالت استراحت را می‌دهد. این موضوع هم‌چنین پیام‌های گرسنگی و افزایش اشتها را می‌فرستد.

عملکرد لپتین فقط به هیپوتالاموس خلاصه نمی‌شود. گیرنده‌های عصبی لپتین در سراسر بدن وجود دارند و می‌توانند اشتها، سوخت و ساز و نرخ مصرف انرژی را کنترل کنند.

اینجا می‌توانید یکی از معجزه‌های طبیعت برای بقا را مشاهده کنید! بدن برای بقا برنامه‌ریزی شده است. وقتی غذا در دسترس است لپتین جلوی اضافه شدن چربی زیادی را می‌گیرد که ریشه در زندگی انسان‌های غارنشین دارد.

از طرف دیگر، مقاومت لپتین در برابر افزایش چربی بدن می‌تواند بقای شما و قدرت تولید مثل را مورد تهدید قرار بدهد. منبع (۱۰)

اگر غذا زیاد بخورید سوخت و ساز افزایش می‌یابد و اگر غذا کم بخورید سوخت و ساز کاهش می‌یابد.

چه می‌شود اگر هیپوتالاموس پیام‌ها را دریافت نکند؟

شخصیت محبوب کپل در فیلم «شهر موش‌ها» را به یاد دارید؟! با نگاهی به کپل می‌توان متوجه شد که از مشکل چاقی و احتمالاً دیابت نوع ۲ رنج می‌برد و البته به راحتی هم چربی اضافه می‌کند. مهم نیست چقدر به او غذا بدهید او سیری‌ناپذیر است!

کپل بیچاره دارای یک جهش ژنتیکی در کدهای لپتینش شده است. سلول‌های چربی او نمی‌توانند با هیپوتالاموس ارتباط برقرار کنند چرا که او هیچ لپتینی ندارد. اگر به کپل، لپتین تزریق کنید دست از غذا خوردن برخواهد داشت و کاهش وزن را تجربه می‌کند اما راه‌حل برای ما غیرجهش‌یافته‌ها این‌قدر آسان نیست. (در ضمن تزریق لپتین هر هفته، چند هزار دلار هزینه را هم در پی دارد!)

اغلب آدم‌های چاقی که می‌شناسید ژن‌های لپتین‌شان دچار مشکل نشده است و مقدار زیادی هم لپتین دارند. مسئله این است که با وجود سالم بودن مسیر ارتباط بین لپتین و سایر اعضای بدن، هیچ پیامی ارسال نمی‌شود. سیستم تصور می‌کند که لپتین مشکلی دارد.

مقاومت به لپتین

به این پدیده شوم مقاومت به لپتین می‌گویند. شرایطی که مغز نمی‌تواند تشخیص دهد سطح چربی بدن حالت عادی دارد یا نه. واقعیت این است که سلول‌های چربی از طریق لپتین به هیپوتالاموس پیام می‌فرستند که پر هستند اما هیچ پیامی ارسال نمی‌شود. (درست مثل عدم آنتن دهی تلفن همراه می‌ماند!) مغز از همه جا بی‌خبر، دستور خوردن بیشتر را صادر می‌کند.

اگر شما هم اطرفیانی مثل کپل دارید و مرتب آن‌ها را در حال خوردن می‌بینید، بهتر است دست از قضاوت کردن بردارید. شاید همه چیز تقصیر آن‌ها نباشد. عده‌ی زیادی از افراد چاق، سیستم سوخت و ساز خرابی دارند. نمی‌توانید طبیعت را کنترل کنید.

این موضوع فقط مشکل افراد چاق نیست. شما دوستانی که ۳۶۵ روز سال را در فاز حجم گیری به سر می‌برید هم باید نگران باشید:

همین‌طور که به خوردن ادامه می‌دهید ذخایر تری گلیسرید افزایش می‌یابد و باعث می‌شود تا سلول‌های چربی لپتین بیشتری تولید کنند. با وجود لپتین اضافی، گیرنده‌های لپتین خیلی حساس می‌شوند. در نهایت همه چیز به هم می‌خورد و این عواقب بدی خواهد داشت. چربی زیادی دارید و مغز نمی‌تواند این موضوع را تشخیص دهد.

چطور به لپتین حساس می‌شویم؟

• کاهش موانع حمل و نقل لپتین به جریان خون مغز

برای اینکه لپتین از سلول‌ چربی به هیپوتالاموس در مغز سفر کند باید از جریان خون و موانعی که در مسیر جریان خون به مغز وجود دارد، عبور کند. موانعی که در جریان خون وجود دارند در مورد موادی که می‌توانند عبور کنند بسیار حساس هستند (به هر حال در مورد مغز صحبت می‌کنیم)

دانشمندان متوجه شدند که اولین پاسخ مغز به سطح بالای لپتین این است که اجازه ندهد این سطح از لپتین وارد مغز شود (که اتفاق خوبی است) این باعث می‌شود تا هیپوتالاموس از حساسیت بیش از حد به لپتین، در امان بماند تا زمانی که سطح لپتین دوباره طبیعی شود.

• کاهش حساسیت گیرنده‌های لپتین

درست مثل گیرنده‌های عصبی انسولین، وقتی این گیرنده‌ها با جریان‌های عظیم لپتین مواجه می‌شوند مقاومت خود را به مرور زمان از دست می‌دهند. مکانیسم کاهش حساسیت گیرنده‌های لپتین، به صورت تصادفی زمانی کشف شد که دانشمندان در حال مطالعه نقش پروتئین فسفاتاز در کنترل گیرنده‌های انسولین بودند.

دانشمندان فرض کرده‌ بودند که پروتئین فسفاتاز، مقاومت به انسولین را محدود می‌کند. این خبر بزرگی برای افراد مبتلا به دیابت بود.

برای آزمایش این فرضیه، گروهی موش را که کمبود پروتئین فسفاتاز داشتند مورد آزمایش قرار دادند. همان‌طور که پیش‌بینی می‌کردند این موش‌ها با دریافت گلوکز، به انسولین بسیار حساس بودند. دانشمندان متوجه شدند این موش‌ها مقادیر قابل توجهی چربی از دست می‌دادند.

• پروتئین SOCS3

آنها سوخت و ساز بالایی داشتند و در کمال تعجب حذف این پروتئین در بدن آنها باعث تنظیم حساسیت به لپتین هم می‌شد. منبع (۱۱)

یک پروتئین دیگر که فرونشاننده پیام‌رسانی سیتوکین ۳ (SOCS3) نامیده می‌شود هم اثر منفی روی پیام‌رسانی لپتین دارد. وقتی گیرنده‌های لپتین توسط مقادیر بالای لپتین فعال می‌شوند، SOCS3 نیز افزایش می‌یابد که باعث کاهش حساسیت گیرنده‌های لپتین می‌شود. منبع (۱۲ و ۱۳)

هما‌ن‌طور که متوجه شدید افزایش لپتین و انسولین همزمان روی می‌دهند.

یک دلیل دیگر افزایش مقاومت به لپتین، مصرف مواد غذایی التهاب‌زاست. مثل: مواد پرشکر و چربی‌های ترانس.

برای مقابله با التهاب از مواد حاوی روغن ماهی استفاده کنید.

رژیم و مقاومت به لپتین

بیایید دوباره سراغ مثال دوستم جواد بروم! جواد کلی کالری مصرف می‌کند، البته قصد او خیر است و می‌خواهد گنده شود اما در این مسیر، چربی‌های زیادی هم ساخته می‌شوند. این موضوع سبب افزایش سطح لپتین می‌شود.

لپتین به هیپوتالاموس می‌گوید که ذخایر چربی بدن پر هستند و در پاسخ، اشتها کاهش می‌یابد و مصرف انرژی در بدن افزایش می‌یابد.

به این صورت، لپتین سوخت و ساز بدن را با کاهش میزان اشتها کنترل می‌کند.

روند دائمی مصرف غذای زیادی و کالری‌های خالی، باعث ایجاد مقاومت به لپتین می‌شود. این افزایش مقاومت باعث می‌شود تا بدن سطح بالاتری از چربی را مورد قبول بداند و در نتیجه میزان سوخت و ساز را پایین بیاورد.

بدن جواد باهوش است و تصور می‌کند که احتمالاً بعد از این سورچرانی‌ها حتماً رژیمی هم در کار خواهد بود و به همین دلیل سعی در حفظ تمام چربی‌های موجود خواهد کرد.
این یکی دیگر از دلایلی است که حجم گیری را توصیه نمی‌کنم!

سلول‌های تپل چربی

در شرایطی که جواد در مقابل لپتین مقاومت نشان می‌دهد تصمیم می‌گیرد که کالری‌های خود را کاهش دهد سلول‌های تپل چربی او شروع به لاغر شدن می‌کنند و باعث کاهش لپتین می‌شوند.

مسئله اینجاست که سیستم مقاومت به لپتین او حالا یک سطح بالاتر از چربی را مورد قبول می‌داند و نظام سوخت و ساز، بدن را وادار به حمایت از این چربی‌ها می‌کند. بدن وارد فاز حفظ بقا شده است.

ببینید در شرایط طبیعی هر چقدر لاغر شوید از دست دادن چربی بدون از دست دادن عضله سخت‌تر می‌شود. بدن وارد فاز بقا می‌شود و احساس خستگی، بی‌حالی و اشتهای بیشتری می‌کنید. در شرایط طبیعی این اتفاق زمانی می‌افتد که ذخایر چربی بدن به راستی پایین هستند.

اما وقتی در شرایطی که بدن به لپتین حساس است شروع به رژیم گرفتن می‌کنید در ابتدا کمی وزن از دست می‌دهید اما به سرعت وارد فاز بقا می‌شوید.

اینجاست که جواد می‌خواهد قدرت اراده خود را نشان بدهد و کمتر غذا می‌خورد. او هر روز احساس ضعف می‌کند و حس بدی دارد اما نمی‌تواند وزن کم کند. گیرنده‌های لپتین جواد مقاوم شده‌اند بنابراین کاهش مقادیر جزئی لپتین، به عنوان گرسنگی تلقی می‌شود. اگر جواد اصرار داشته باشد که این رژیم را ادامه بدهد بدن را وارد فاز گرسنگی همیشگی می‌کند.

این همان دلیلی است که خیلی از کتاب‌هایی که مخالف کاهش کالری هستند به شما خواهند گفت: کاهش کالری جواب نمی‌دهد اما حقیقت این است که کالری‌ها منشا مشکل نیستند این به لپتین برمی‌گردد.

لپتین و انسولین

لپتین تنها عامل کنترل کننده وزن نیست. انسولین هم یک عامل کلیدی در این میان است. منبع (۱۷)

لپتین به بدن چه می‌گوید:

• چقدر چربی داری؟
• چقدر می‌خوری؟

دوباره اشاره می‌کنم که انسولین نیز در این میان نقش دارد. انسولین بیشتر به خاطر چربی احشایی (چربی دور اعضای بدن) میزانش تغییر می‌کند. به نظر می‌رسد خانم‌ها بیشتر به تغییر لپتین و مردان بیشتر به تغییر انسولین واکنش نشان می‌دهند. منبع (۱۸)

لپتین و انسولین به مغز پیام‌هایی در رابطه با سطح چربی و میزان غذای ورودی می‌دهند و این باعث می‌شود تا در کنترل وزن دخالت داشته باشند.

انسولین و لپتین، رابطه‌ای نزدیک با هم دارند. وقتی سطح انسولین افزایش پیدا می‌کند سطح لپتین هم زیاد می‌شود. سلول‌هایی که در پانکراس، انسولین تولید می‌کنند دارای گیرنده‌های لپتین هستند بنابراین رابطه‌ی نزدیکی بین آن‌ها برقرار است.

یک مثال دیگر:

• مقداری ماهی سالمون و سیب زمینی شیرین مصرف می‌کنید. سلول‌های بتا در پانکراس با توجه به آزاد شدن گلوکز در خون، شروع به تولید انسولین می‌کنند.
• انسولین باعث تحریک تولید لپتین در سلول‌های چربی می‌شود.
• سطح لپتین بالا می‌رود و هیپوتالاموس را خبر می‌کند تا سطح اشتها را کاهش دهد.
• سطح بالای لپتین به پانکراس هم پیام می‌دهد که دیگر انسولین تولید نکند.

اما زمانی که به لپتین مقاومت دارید این اتفاقی است که می‌افتد:

• ماهی سالمون و سیب زمینی شیرین مصرف می‌کنید. سلول‌های بتا در پانکراس انسولین تولید می‌کنند.
• انسولین باعث تحریک تولید لپتین می‌شود.
• سطح لپتین بالا می‌رود اما مقاومت به لپتین وارد عمل می‌شود.
• سطح بالای لپتین باید به پانکراس بگوید که دیگر انسولین تولید نکند اما مقاومت به لپتین باعث می‌شود که این پیام را دریافت نکند.
• سطح بالای انسولین در نهایت منجر به مقاومت به انسولین خواهد شد.

چطور می‌شود مقاومت به لپتین را درمان کرد؟

همان‌طور که اشاره شد مقاومت به انسولین و لپتین با هم رابطه‌ی نزدیکی دارند. پس هر کدام را که درمان کنید دیگری هم درمان خواهد شد.

• کاهش التهاب، بهبود سلامت کبد و غدد فوق کلیوی
• لاغر شوید و لاغر هم بمانید
• همیشه در دامنه نزدیک وزن هدف‌تان باقی بمانید. اگر حجم گیری‌های شدید داشته باشید و بعد هم بخواهید رژیم‌های سخت بگیرید کار خودتان در درمان مقاومت لپتین را سخت‌تر می‌کنید.
• تقلب را فراموش نکنید: در مورد موضوع تقلب قبلاً صحبت کرده‌ام. وقتی کمتر از میزان مورد نیاز، کالری مصرف می‌کنید و وارد فاز گرسنگی می‌شوید اضافه کردن ۱ یا ۲ وعده تقلب می‌تواند جلوی ورود بیشتر به این فاز را بگیرد. این موضوع جلوی مقاومت به لپتین را هم می‌گیرد.
• بخوابید: کمبود مزمن خواب سبب افزایش سطح لپتین می‌شود. منبع (۱۴) در این تحقیق ۱۱ مرد به مدت ۶ روز، روزانه ۴ ساعت می‌خوابیدند. نسبت به گروه دیگر که روزانه ۸ ساعت خواب داشتند این کاهش خواب باعث افزایش سطح لپتین به میزان ۱۹٪ شده بود.

چه مکمل‌هایی به کاهش مقاومت به لپتین کمک می‌کنند؟

کلسیم: مصرف کلسیم بیشتر در رژیم غذایی، می‌تواند به کاهش مقاومت به لپتین کمک کند. اگرچه مکانیسم این عمل نامشخص است اما فرضیه‌ای وجود دارد مبنی براینکه سطح بالای کلسیم باعث کاهش کلسیتریول در سلول‌های چربی می‌شود.

وقتی در شرایط مقاومت به لپتین هستیم سلول‌های چربی، کلسیتریول بیشتری دارند که باعث کاهش چربی سوزی و افزایش ذخایر چربی می‌شود. مصرف کلسیم باعث کاهش کلسیتریول در سلول‌های چربی می‌شود و لپتین را به سطحی می‌رساند که چربی سوزی در بدن آغاز می‌شود. منبع (۱۵)

استیل L- کارنیتین: تا حالا اثر این مکمل روی نمونه‌های انسانی مورد مطالعه قرار نگرفته اما مطالعات حیوانی پیشنهاد می‌کنند که مصرف استیل L- کارنیتین به کاهش مقاومت لپتین کمک می‌کند. منبع (۱۶)

رژیم غذایی، مکمل، تمرین و لپتین

در این بخش می‌خواهم به کنترل سطح لپتین اشاره کنم. عملاً ۳ راه برای کسی که رژیم می‌گیرد وجود دارد تا بتواند روی سطح لپتین اثر بگذارد و جلوی عادت کردن به رژیم غذایی را بگیرد:

• تولید در سلول چربی
• پیام‌دهی در مغز
• انتقال به مغز

افزایش تولید لپتین

وقتی رژیم می‌گیرید مصرف بیشتر کربوهیدرات و کالری بهترین راه برای افزایش سطح لپتین است. (هر ۳ روز ۵ ساعت این کار را انجام دهید)

نکته جالب اینجاست که هر چقدر لاغرتر می‌شوید (سطح لپتین کاهش می‌یابد) بنابراین باید این وعده غذایی، بزرگ‌تر و در وعده‌های بیشتری مصرف شود. منبع (۲۳)

نکته: به نظر می‌رسد مصرف زینک و ویتامین E می‌تواند به تنظیم لپتین کمک کند. البته میزان مصرف مشخص نیست. منبع (۲۴ و ۲۵)

افزایش فعالیت لپتین در مغز

اینجا در واقع می‌خواهیم کاری کنیم تا با همان مقدار سطح لپتین، شاهد پیام‌دهی قوی‌تر لپتین در مغز باشیم در عمل هدف، افزایش حساسیت به لپتین است.

شواهدی وجود دارد که ورزش کردن به صورت مداوم می‌تواند حساسیت به لپتین را بهبود دهد. منبع (۲۶) تحقیقات در این زمینه خیلی محدود بوده‌اند اما به نظر می‌رسد روغن ماهی نیز می‌تواند باعث بهبود سطح حساسیت به انسولین در عضلات شود. منبع (۲۷)

افزایش انتقال لپتین به مغز

در اینجا ۲ نظریه وجود دارد یکی اینکه: موانعی در جریان خون وجود دارند که اجازه ورود لپتین به مغز را نمی‌دهند و دیگر اینکه سطح لپتین در خون از یک سطحی بالاتر می‌رود و این باعث می‌شود بیش از آن لپتین به مغز وارد نشود. منبع (۲۲)

یکی از این موانع، میزان بالای تری گلیسیرید در خون است که ورود لپتین به مغز را محدود می‌سازد. جالب اینکه رژیم‌هایی با کربوهیدرات پایین با اینکه چربی بالایی دارند اغلب باعث کاهش سطح تری گلیسیرید خون می‌شوند. منبع (۲۸)

همین‌طور رژیم‌هایی با کربوهیدرات بالا و سطح چربی پایین همراه با ورزش کم، باعث افزایش سطح تری گلیسیرید می‌شوند.

انسولین و اپی نفرین (آدرنالین) باعث افزایش انتقال لپتین به مغز می‌شوند. مکمل‌های سینفرین و افدرین هم سبب افزایش انتقال لپتین می‌شوند.

حرف آخر

همان‌طور که اشاره شد وقتی صحبت از اشتها و کنترل وزن و چربی است، نکات مختلفی وجود دارد که گاهی در تناقض با هم عمل می‌کنند. این موضوع در مورد انسولین و قند خون هم صدق می‌کند.

خلاصه اینکه اگر ورزش می‌کنید و رژیم غذایی هم دارید ولی کاهش وزن را تجربه نمی‌کنید احتمالاً مشکل مربوط به سطح لپتین شماست. اگر میزان مصرف کربوهیدرات را به شدت پایین آورده باشید (۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم در روز) احتمالاً سطح لپتین را هم پایین آورده‌اید و بدن را به نقطه‌ای رسانده‌اید که نمی‌تواند چربی بسوزاند.

یک روش موثر برای برطرف کردن این مشکل این است که ۱-۲ روز در هفته، مصرف کربوهیدرات را بالاتر ببریم. (تقلب) توجه داشته باشید هر چقدر که لاغرتر باشید می‌توانید مقادیر بیشتری مصرف کنید.

استفاده از این روش نیاز به زمان دارد چرا که ممکن است بدن دچار اختلالات سوخت و ساز شده باشد. با این کار می‌توانید سطح لپتین را بالا ببرید و سر بدن کلاه بگذارید!

توجه: این مطلب در تاریخ ۱ آذر ۱۴۰۱ مورد بازبینی و به روزرسانی منابع علمی قرار گرفت