می‌دانستید، زانو، یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که بیشترین آسیب را در حین انجام حرکات ورزشی، تجربه می‌کند؟ از یک پیچ‌خوردگی‌های ساده گرفته تا جراحی‌های پیچیده هم‌چون بازسازی رباط ACL، زانوی پرانتزی و جراحی تعویض مفصل زانو، همگی از جمله آسیب‌هایی هستند که به زانوی ورزشکاران وارد می‌شود.
در این مطلب ضمن بررسی شایع‌ترین آسیب‌های ورزشی در ورزشکاران، روش‌های درمان آن‌ها را نیز با شما درمیان می‌گذاریم تا شما ورزشکاران عزیز، ضمن آگاهی بیشتر در این‌باره، بتوانید از خود مراقبت کرده و به انجام فعالیت‌های ورزشی خود ادامه دهید.
زانو؛ آسیب‌پذیرترین مفصل در ورزش
زانو بزرگ‌ترین مفصل بدن است و نقش بسیار مهمی در انجام حرکات و تحمل وزن دارد. این مفصل بزرگ، با همۀ عظمتش، بسیار آسیب‌پذیر نیز هست و ورزشکاران به دلیل ورزش شدید، بیشتر در معرض آسیب دیدن این عضو مهم هستند. انجام حرکت‌های تکراری، تغییرات ناگهانی در بدن، پرش‌ها و برخوردهای فیزیکی سنگین، می‌توانند به زانوها آسیب برسانند.
چرا زانو اینقدر آسیب‌پذیر است؟
ممکن است، برای‌تان این سوال پیش بیاید که اصلاً چرا این عضو مهم، آن‌قدر آسیب‌پذیر است؟ با هم به بررسی دلایل آسیب‌پذیر بودن زانو می‌پردازیم:
۱. ساختار پیچیده
زانو از استخوان‌ها، غضروف‌ها، رباط‌ها و تاندون‌های مختلفی تشکیل شده است که همه با هم کار می‌کنند تا حرکت روان زانو انجام شود. هر ضربه‌ای منجر به آسیب آن می‌گردد.
۲. تحمل وزن
زانو روزانه وزن بدن را تحمل می‌کند و در حین انجام فعالیت‌های ورزشی، این فشار چندین برابر می‌شود.
۳. مسئولیت انجام حرکات متنوع
زانو حرکات بسیار متنوعی مثل خم و راست شدن تا چرخش را انجام می‌دهد. این تنوع حرکتی باعث می‌شود که زانو در معرض فشارهای مختلفی قرار بگیرد.
چه عواملی موجب افزایش آسیب به زانوی ورزشکاران می‌شود؟
- آماده نبودن بدنی: از جمله عوامل مهم در آسیب زانو، عدم آمادگی کافی بدنی، ضعف عضلات اطراف زانو و انعطاف‌پذیری کم است.
- انجام حرکات ورزشی به صورت نادرست: انجام حرکات ورزشی با تکنیک نادرست، فشار زیادی را به زانو وارد می‌کند و احتمال آسیب را بالا می‌برد.
- نبود تجهیزات مناسب در اختیار ورزشکاران: استفاده از کفش و تجهیزات ورزشی نامناسب می‌تواند باعث ایجاد عدم تعادل و افزایش خطر آسیب شود.
- انجام تمرینات بیش از حد: انجام تمرین‌های شدید و طولانی مدت بدون استراحت کافی، به زانو آسیب می‌رساند.
شایع‌ترین آسیب‌های زانو در ورزشکاران
آسیب‌های زانو انواع مختلفی دارند. در ادامه به بررسی آن‌ها و روش‌های درمان‌شان می‌پردازیم:
آسیب‌های رباطی
رباط‌ها بافت محکمی هستند که استخوان‌ها را به هم وصل می‌کنند. زانو، ۲ رباط مهم به نام‌های «رباط صلیبی قدامی» (ACL) و «رباط جانبی داخلی» (MCL)دارد که در حرکات پیچشی و پرشی شدید دچار آسیب می‌شوند. به همین خاطر بیشتر فوتبالیست‌ها، بسکتبالیت‌ها و والیبالیست‌ها دچار این مشکل هستند. از جمله مشکلاتی که به آسیب رباط‌ها می‌انجامد عبارت‌اند از:
- پارگی رباط ACL: پارگی رباط ACL، در اثر پیچش ناگهانی زانو یا ضربه مستقیم به آن اتفاق می‌افتد. علائم این آسیب‌دیدگی هم تورم، درد، احساس ناپایداری و قفل‌کردن زانو است. جراحی و پیوند تاندون، رایج‌ترین شیوۀ درمان این مشکل است.
- پارگی رباط MCL: پارگی رباط MCL، در اثر ضربه مستقیم به قسمت داخلی زانو اتفاق می‌افتد. علائم این پارگی اغلب، درد در قسمت داخلی زانو، تورم فراوان و محدودیت در حرکت است. اکثر موارد پارگی رباط MCL با انجام فیزیوتراپی برطرف می‌شود.
آسیب‌های منیسکی
«منیسک زانو»، قطعه‌ای غضروفی به شکل C است که به عنوان ضربه‌گیر بین استخوان ران و درشت‌نی قرار دارد. هر مفصل زانو ۲ مینیسک دارد که ممکن است در اثر پیچش‌های ناگهانی زانو یا ضربه مستقیم به پا، پاره شوند. از جمله علائم رایج پارگی منیسک زانو، درد، تورم، احساس گیرکردن زانو و محدودیت‌های حرکتی است. درمان پارگی منیسک بسته به شدت آسیب، می‌تواند شامل: فیزیوتراپی، تزریق کورتیزون یا جراحی باشد.
آسیب‌های غضروفی
«غضروف»، سطح صاف و لغزنده‌ای است که به استخوان‌ها اجازه می‌دهد به راحتی روی هم حرکت کنند. آسیب به مفصل غضروفی باعث بروز علائمی هم‌چون درد، تورم و محدودیت در حرکت می‌شود.
«آرتروز زانو» یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غضروفی است که در آن غضروف به تدریج تحلیل می‌رود. برای درمان آن هم، فیزیوتراپی، تزریق مواد لغزنده و درنهایت، جراحی تعویض مفصل زانو تجویز می‌شود.
ورزش‌هایی هم‌چون بسکتبال، والیبال، ورزش‌های رزمی که پرش زیاد دارند، دوی استقامتی طولانی مدت روی سطوح شیب‌دار و سخت، ورزش‌هایی که زانوها در آن چرخش زیاد دارند، مثل: فوتبال، تنیس یا وزنه‌برداری اگر تکنیک برداشتن وزنه به صورت اصولی رعایت نشود، باعث بروز آرتروز زانو در ورزشکار می‌گردد.
اقدام‌های لازم برای درمان آرتروز زانو
برای درمان آرتروز زانو باید تحت نظر پزشک متخصص باشید و از جمله کارهایی که با تجویز دکتر برای کاهش یا درمان درد می‌توانید انجام دهید، عبارت‌اند از:
- استفاده از داروهای مسکن مناسب و کندکننده پیشرفت بیماری.
- انجام فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد مفصل و کاهش درد.
- تزریق دارو برای کاهش التهاب و روانکاری مفصل.
- استفاده از عصا، زانوبند و بریس برای کاهش فشار روی مفصل.
- در موارد شدید، جراحی تعویض مفصل زانو.
آسیب‌های تاندونی
«تاندونیت کشکک» از جمله شایع‌ترین آسیب‌های تاندونی است که در ورزشکاران اتفاق می‌افتد. ورزشکاران حین ورزش، پرش و دویدن درگیر این مسئله می‌شوند. علائم آن هم شامل: درد در جلوی زانو، تورم و حساس به لمس شدن است. برای درمان آسیب‌دیدگی هم باید استراحت کنند، یخ‌گذاری، فیزیوتراپی و مصرف داروهای ضدالتهابی توصیه می‌شود.
سندرم باند ایلیوتیبیال
«سندرم باند ایلیوتیبیال» یکی دیگر از آسیب‌های ورزشی است که بیشتر در افراد دونده یا دوچرخه‌سوار که به مدت طولانی رکاب می‌زنند، اتفاق می‌افتد و به آن « سندرم باند IT» نیز می‌گویند. دلیل بروز آن هم اصطکاک باند ایلیوتیبیال روی استخوان ران است که در اثر خم و باز شدن مکرر زانو اتفاق می‌افتد.
این آسیب‌دیدگی موجب ایجاد التهاب در استخوان و تاندون‌ها و درد می‌شود. درمان آن هم با استراحت، یخ‌گذاری، کشش عضلات، فیزیوتراپی، اتفاق می‌افتد.
زانوی پرانتزی (Genu Varum)
زانوی پرنتزی نیز یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های ساختار زانو است. این مشکل در اثر ورزش ایجاد نمی‌شود اما در ورزش‌هایی که همراه با پرش یا ضربه هستند، مثل: والیبال، فوتبال، بسکتبال، این مشکل شدت پیدا می‌کند.
دلایل بروز زانوی پرانتزی، اغلب موارد عوامل ژنتیکی، ضعف عضلات زانو و یا آسیب‌های قبلی هستند. اگر شدت پرانتزی بودن زانو شدید نباشد، با انجام ورزش و تقویت عضلات، استفاده از بریس یا ارتوز می‌توان مانع شدت یافتن این اختلال شد. اما در صورت Genu Varum شدید، جراحی زانوی پرانتزی را به شدت توصیه می‌کنیم.
مجموعه اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از آسیب زانو
آسیب زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات در ورزش‌کردن است که خوشبختانه با رعایت برخی نکات می‌توان از بسیاری از این آن‌ها پیشگیری کرد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین کارهای پیشگیرانه اشاره می‌شود:
گرم‌کردن قبل از ورزش
پیش از شروع ورزش تخصصی، حتماً بدن‌تان را گرم کنید. منظور از گرم کردن؛ انجام تمرین‌های کششی دینامیک، چرخش مفاصل و انجام فعالیت‌های هوازی سبک است که موجب افزایش دمای عضلات، بهبود گردش خون و افزایش انعطاف‌پذیری می‌شود.
سرد‌کردن بعد از ورزش
پس از ورزش‌کردن نیز با انجام حرکات کششی استاتیک و تمرین‌های آرامش‌بخش یوگا، بدن‌تان را سرد کنید. سرد کردن، موجب کاهش التهاب و تسریع بازیابی بدن می‌شود.
تقویت عضلات اطراف زانو
انجام ورزش‌هایی هم‌چون اسکوات، لانژ، پرس پا و لیفت وزنه با تمرکز بر عضلات چهارسر ران، همسترینگ و ساق پا موجب تقویت عضلات اطراف زانو شده و خطر آسیب‌دیدگی را به طرز چشم‌گیری کاهش می‌دهد.
استفاده از تجهیزات مناسب و انجام با دقت حرکات ورزشی
استفاده از تجهیزات ورزشی مناسب مثل: کفش ورزشی کاملاً حرفه‌ای، زانوبند و توجه و دقت در انجام صحیح حرکات، مانع آسیب زانو در طی ورزش‌کردن می‌شود.
کنترل وزن
اضافه وزن یکی از عوامل مهم در آسیب زانو است . با توجه به رژیم غذایی مناسب و انجام ورزش منظم، وزن‌تان را کنترل کنید تا فشاری به مفاصل شما وارد نشود.
استراحت کافی
یادتان باشد، بدن برای ترمیم خود به استراحت کافی نیاز دارد. پس استراحت کردن را جدی بگیرید.
اجتناب از تمرین بیش از حد
تمرین بیش از حد، موجب آسیب به بدن می‌شود. در ورزش کردن، اعتدال را رعایت کنید.
توجه به علائم هشداردهنده
درد زانو، تورم، قفل شدن همگی از علائم هشدار هستند. در صورت بروز این علائم به پزشک فوق تخصص زانو مراجعه کنید. با رعایت این نکات، می‌توانید به طور قابل توجهی خطر آسیب زانو را کاهش داده و از لذت ورزش به طور کامل بهره‌مند شوید.
سخن آخر
زانو، یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن، است که در حین فعالیت‌های ورزشی ممکن است، آسیب جدی ببیند. ورزشکاران، بیشتر در معرض آسیب‌های زانو قرار دارند. آسیب‌های زانو می‌توانند یک پیچ‌خوردگی ساده تا پارگی رباط و … باشند.
آمادگی بدن، انجام تکنیک‌های درست، داشتن تجهیزات مناسب و سایر اقدام‌های پیشگیرانه که در این مطلب به آن‌ها اشاره کردیم، می‌توانند مانع آسیب جدی به زانو شوند.
با این حال، در صورت بروز هرگونه درد، تورم یا محدودیت حرکتی در زانو، باید به پزشک متخصص زانو مراجعه کرد. پزشک با معاینه و انجام آزمایش، دستور MRI و… علت مشکل را مشخص کرده و درمان مناسب را تجویز خواهد کرد.
به یاد داشته باشید، پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت نکات گفته شده در این نوشته، می‌توانید از زانوهای خود به خوبی محافظت کرده و از لذت ورزش به طور کامل بهره‌مند شوید.
منبع: وبسایت دکتر نیما قمشی
